BRAKEL – Op een melkschapenbedrijf in Brakel is een besmetting met Q-koorts geconstateerd. Het is voor het eerst sinds 2016 dat bij een bedrijf in ons land officieel sprake was van een besmetting. 35 ooien op het terrein waren niet gevaccineerd. Maar er is hier toch een vaccinatieplicht, hoe kan het dan toch misgaan?
door Pieter van Klinken
Die schapen niet gevaccineerd? Een wappieboer?
Nou, even rustig. Dat kan, maar hoeft niet. In Brakel waren veruit de meeste schapen gewoon gevaccineerd. In de regels die voor dierenhouders gelden staan veel plichten, maar er zijn ook veel uitzonderingen, zo weten ze bij de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA). Het is nu aan hen om te kijken of er fouten zijn gemaakt en zo ja, welke. Ook wordt onderzocht of besmette of ongevaccineerde dieren naar andere schapenbedrijven zijn afgevoerd. Dat onderzoek kan nog wel even duren. De NVWA zei donderdag nog niet te weten hoe lang.
Wat moet een boer dan?
Schapen, maar ook geiten, moeten worden ingeënt. Die regels zijn best uitgebreid, maar als we naar het bedrijf in Brakel kijken, moeten de dieren in principe zijn ingeënt. Volgens de NVWA is bij bedrijven waar meer dan vijftig schapen worden gehouden voor melkproductie vaccinatie verplicht. Elk dier vanaf drie maanden oud moet elk jaar worden gevaccineerd.
Daarnaast gelden extra regels voor ooien die worden gedekt. Tussen drie en twaalf weken voor de ooi gedekt wordt, moet ze worden ingeënt. In de brief van de minister staat dat het het meest waarschijnlijk is dat een van de 25 ooien die lammetjes hebben gekregen besmet is. De besmetting is immers geconstateerd nadat de lammetjes werden geboren. In de melktank met moedermelk. Het lijkt er dus op dat de boer gewoon meewerkt aan het naleven van de regels.
Maar dan had dat schaap toch ingeënt moeten zijn?
Ho ho, dat zou je denken, maar dat moet dus worden gecontroleerd. Met hulp van de Gezondheidsdienst voor Dieren worden elke maand controles uitgevoerd in de melktank van bedrijven met een vaccinatieverplichting. Bij bedrijven die vanwege bijvoorbeeld een geloofsovertuiging dieren niet inenten worden die controles niet elke maand, maar elke twee weken uitgevoerd.
Daarnaast controleert de NVWA via steekproeven of boeren hun dieren op tijd laten vaccineren.
Kunnen boeren nog meer doen om Q-koorts tegen te gaan?
Jazeker. En dat kunnen ze niet alleen, dat moeten ze ook. Mest van schapen en geiten moeten ze dertig dagen op hun bedrijf laten liggen onder een luchtdoorlatend zeil. Of het moet meteen in de stal worden afgedekt en naar een speciaal bedrijf worden vervoerd voor verwerking.
Dat zijn veel stappen waar het fout kan gaan.
Maar het ging helemaal niet fout, vindt voorzitter Saskia Duives-Cahuzak van de vakgroep Schapenhouderij van de Zuidelijke Land- en Tuinbouw Organisatie (ZLTO). Ze is zelf schapenhouder én Q-koortspatiënt. ,,Het ging precies zoals het moet. We hebben een heel duur systeem om Q-koorts te vinden en dat werkt. Er was nu één dier besmet. Dat was niet eens ziek en dat hebben we toch gevonden, alles ging piepen. Daarna hebben ze het dier geruimd. Case closed. Nu kunnen we dus voorkomen dat er gebeurt wat er jaren geleden gebeurde.”
Duives-Cahuzak kan wel iets bedenken waardoor een boer een deel van zijn dieren niet zou hebben gevaccineerd. ,,We hebben maandenlang stress gehad om blauwtong. Dat je veel zieke dieren hebt en door de stress die inentingen vergeet, kan ik me dat wel voorstellen. Als je ze bewust niet zet, ben je natuurlijk wel dom bezig.”
Voor het eerst in jaren is in Nederland weer Q-koorts opgedoken bij een veebedrijf. De gedachten in Brabant gaan al snel terug naar 2007, toen tienduizenden mensen besmet raakten met de infectieziekte na een uitbraak in Herpen. Meer dan honderd mensen lieten het leven door Q-koorts.
door Ruud Smolders
Paniek na het uitbreken van Q-koorts op een veebedrijf, dat klinkt bekend. Q-koorts verspreidde zich vanaf 2007 via de geitenboerderij van Arjan van de Ven in Herpen door heel het land, met alle gevolgen van dien. Toch wilde de geitenhouder in 2016 flink gaan uitbreiden, iets waar omwonenden helemaal niet blij mee waren. Later besloot Van de Ven in overleg met de gemeente Oss het verzoek weer in te trekken.
De situatie bij zijn boerderij zorgde niet alleen voor veel paniek bij de omgeving, het maakte ook slachtoffers. Het begon in 2007 onder de noemer ‘mysterieuze griepverschijnselen’ bij bijna honderd mensen in Herpen. Later bleek het te gaan om Q-koorts en niet alleen in Brabant. Volgens cijfers van de Nationale Chronische Q-koorts Databaset uit 2022 staat het aantal geregistreerde doden op 116. Het leidde ook tot een aangifte door een nabestaande van een 16-jarige jongen tegen de geitenhouder. Hij was in 2009 op de boerderij geweest tijdens een klassenuitje.
Geen compensatie of toch wel?
Het college van Brabant spande zich door de jaren heen in om de gedupeerden van de Q-koortsepidemie een compensatie te geven. Helaas voor deze mensen visten ze achter het net. Het college deed nog een moreel beroep op de overheid, ook nadat het verzoek werd afgewezen door de rechter, maar tevergeefs.
Later kwam er alsnog goed nieuws voor de gedupeerden. Het – inmiddels demissionaire kabinet – besloot toch ‘een vorm van tegemoetkoming’ voor Q-koortspatiënten in het leven te roepen. Het nieuwe kabinet deed er zelfs nog een schepje bovenop. Binnen een week meldden zich al 500 mensen voor een schadevergoeding.
De Brabantse gedeputeerde Henri Swinkels vond het bedrag dat mensen per persoon konden vragen overigens te laag.
Toch uitbreiding van veestapel?
Hoewel er eerder in overleg met de gemeente werd afgezien van uitbreiding, probeerde Van de Ven het later alsnog. De gemeente Oss nam zijn vergunningaanvraag overigens niet in behandeling omdat hij niet aan alle eisen zou voldoen.
Hij liet het hier niet bij zitten, ging in gesprek met omwonenden en maakte officieel bezwaar tegen het besluit. Uiteindelijk werd het houden van meer geiten in bestaande stallen verboden voor alle veehouders in Oss, waarmee dus ook Van de Ven definitief achter het net viste. Althans zo leek het, want de zaak kwam ook nog voor de meervoudige kamer. Hij boekte hier een overwinning, maar het veranderde weinig aan de feitelijke situatie.
De hele zaak hakte er ook bij Van de Ven zelf in. Hij werd nagewezen in het dorp en zijn zoon wilde zelfs zijn naam niet meer dragen. Sociale uitsluiting werd zijn lot, sinds zijn geitenhouderij in Herpen als bron van Q-koorts werd aangewezen. Jaren later reageerde de geitenhouder zelf nog op de hele zaak.
Door Q-koorts getroffen bedrijf in Brakel: ‘We hopen dat het meevalt’
BRAKEL – ,,We zijn er flink van overstuur”, zegt een woordvoerster van het door Q-koorts getroffen veebedrijf in Brakel. De ook voor mensen gevaarlijke dierziekte was door vaccinatie sinds 2016 weg, maar duikt nu weer op. Inwoners van het dorp zijn bezorgd. ,,Ik vind het best eng.”
door Brigit Groeneveld
Veel somberder kan het niet: op de Verdrietweg in Brakel valt deze donderdag de regen met bakken uit de lucht. En dan is hier ook nog eens vervelend nieuws te melden. Bij een bedrijf dat schapen en koeien houdt, is Q-koorts ontdekt. De schapenstal zit op slot en krijgt later op de dag waarschuwingsborden: ‘Verboden te betreden’.
De besmetting kwam aan het licht door een controle van de melk. ,,De daarin gemeten waarde mag maximaal 100 zijn, bij ons was dat 150. Een teken dat er iets aan de hand is”, zegt de woordvoerster van het bedrijf. ,,Maar bij een grote uitbraak met veel besmette dieren, is die waarde soms wel 2000. We hopen dus dat het meevalt. Het lijkt erop dat het niet groot is.”
Dit past bij wat landbouwminister Piet Adema hierover aan de Tweede Kamer schrijft: ‘De uitslagwaarde doet vermoeden dat het slechts om één of enkele dieren gaat.’ Toch trekt hij alles uit de kast om de besmetting de kop in te drukken. De Q-koortsuitbraak tussen 2007 en 2010 ligt immers nog vers in het geheugen. Toen overleden zeker honderd mensen overleden, en van de zieken heeft een deel nog altijd klachten.
Verplichte vaccinaties uitgevoerd?
En dus zijn er in opdracht van de minister allerlei maatregelen genomen op het bedrijf. Die zijn gericht op het tegengaan van verdere besmetting en op het beschermen van de mensen die met de schapen moeten omgaan, zoals de boer, de transporteur en uiteindelijk ook de slachter of de destructor. Verder doet de Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit (NVWA) onderzoek. Zijn alle verplichte vaccinaties wel uitgevoerd? Kan het virus het bedrijf verlaten hebben?
Als het gaat om vragen over de toedracht en de risico’s, verwijst de woordvoerster van het besmette bedrijf naar de NVWA, maar die zegt daar niets over. ,,Het onderzoek is nog in volle gang”, reageert de zegsman. Wel wil hij kwijt dat de risico’s voor de volksgezondheid heel erg klein zijn. ,,We denken dat het om een geïsoleerd geval gaat, waarvoor nu voldoende maatregelen zijn genomen. Om die reden melden we ook niet om welk bedrijf het gaat.”
Maar daar denken ze een kilometer verderop in het dorp anders over. Zelfs op de vroege ochtend is de Q-koortsuitbraak al bij vrijwel alle bezoekers van de plaatselijke supermarkt bekend. ,,Ik schrok ervan toen ik het las”, vertelt een oudere Brakelse. ,,Mijn man heeft astma, dus ik vind het best eng.”
Ook een andere dame vindt het maar niks. ,,Een paar jaar geleden zijn er zelfs mensen aan doodgegaan hè, omdat het in de lucht zat. Toen zeiden ze ook eerst dat het wel meeviel. Ik wil zelf kunnen beslissen om uit de buurt te blijven, maar dan moet ik wel weten waar het is.”
Toch houdt de NVWA voet bij stuk. ,,Er komt op dit moment veel op deze veehouder af en we respecteren zijn privacy.” Maar zoals dat gaat in een dorp, zingt er al snel een naam rond. En die blijkt te kloppen: de locatie op de Verdrietweg is al snel bekend.
BRAKEL – De uitbraak van Q-koorts op een boerderij in Brakel is ‘zorgelijk’. Het feit dat er schapen zijn die niet gevaccineerd zijn tegen de infectie is risicovol: er kan zomaar weer een grotere uitbraak van Q-koorts komen. ,,Je kan niet met zekerheid zeggen dat er geen mensen al besmet zijn of zijn blootgesteld aan de bacterie.”
Door Pieter van Klinken
Een boerderij in Brakel waarop 35 schapen leven die niet gevaccineerd zijn tegen Q-koorts. ,,Dat zou niet moeten kunnen. Dat is zorgelijk”, zegt hoogleraar uitbraken van infectieziekten Chantal Rovers van het Radboudziekenhuis in Nijmegen donderdag.
Q-koorts kan ernstige, soms chronische, infecties veroorzaken en leiden tot de dood. De bacterie die Q-koorts veroorzaakt, kan lang leven, zegt ze, en kan door de wind worden verspreid. Rovers, die veel onderzoek deed naar Q-koorts, maakt zich ook zorgen. ,,Dat er een boerderij is waarop zo veel dieren niet gevaccineerd zijn, geeft een risico om weer een uitbraak van Q-koorts te krijgen. Zeker in een land waarin heel veel mensen en dieren vlak bij elkaar wonen.”
Donderdagavond liet minister Piet Adema (Landbouw) weten dat op een bedrijf in Brakel Q-koorts is geconstateerd. Dat is voor het eerst in acht jaar. Vermoedelijk zijn één of enkele niet gevaccineerde jonge ooien besmet met de bacterie, schreef de bewindsman aan de Tweede Kamer.
Abortusstorm
Volgens het RIVM is er geen heel groot risico voor de volksgezondheid. ,,Er is geen abortusproblematiek geweest”, legt een woordvoerder van het RIVM uit. Door de bacterie kan het voorkomen dat heel veel schapen tegelijk aborteren, een zogenaamde abortusstorm. Daardoor komt dan heel veel van de bacterie vrij. ,,Maar dat is nu niet gerapporteerd.”
Ook Rovers noemt het gunstig dat er maar één of enkele ooien besmet zijn geraakt in Brakel. ,,Maar ik denk dat het moeilijk te zeggen is hoe groot het risico is.” Ze zegt ook dat het niet zo is dat de bacterie zomaar vijftig kilometer ver waait, maar zeker in de omgeving van Brakel is er wel een risico.
De bacterie werd aangetroffen in de melktank van de schapen. Of melk met de bacterie in de winkel terecht is gekomen, is nog niet duidelijk. In gepasteuriseerde melk komt de bacterie niet voor. Tijdens dat proces wordt die gedood. ,,Als je ongepasteuriseerde melk drinkt met de bacterie, zou je wel Q-koorts kunnen oplopen”, zegt Rovers.
Honderd mensen kwamen te overlijden
In Brabant gaan de gedachten meteen terug naar 2007 toen de ziekte op een geitenhouderij in Herpen werd geconstateerd. In de jaren die volgden raakten tienduizenden mensen besmet. Zeker honderd mensen kwamen er door te overlijden. Q-koorts zorgt bij een vijfde van de mensen ook het Q-koortsvermoeidheidssyndroom (QVS) op. Dat is vergelijkbaar met long-covid. Mensen worden chronisch ziek.
Voor het eerst sinds 2016 is in Nederland Q-koorts aangetroffen bij Nederlandse melkgeiten en melkschapen. De bacterie besmette in het verleden duizenden Nederlanders, van wie een deel jaren later nog worstelt met de medische nasleep.
Bij een melkschapenbedrijf in het Gelderse Brakel, met momenteel 83 volwassen dieren en 45 lammeren, ontdekten onderzoekers de besmetting met Q-koorts in de melk. Dit gebeurde in het kader van een landelijk monitoringsprogramma, meldt het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Q-koorts is een zogeheten zoönose, een infectieziekte die van dier op mens kan overspringen.
Q-koorts ontstaat door Coxiella burnetii, een bacterie die bij veel diersoorten kan voorkomen en doorgaans tot weinig problemen leidt. Bij schapen en geiten kan de bacterie een abortus veroorzaken, waarbij een grote dosis bacteriën vrijkomt. Die kunnen vervolgens ook mensen ziek maken.
Hoe konden de dieren besmet raken?
Bedrijven met meer dan vijftig schapen of geiten, en bedrijven met een ‘publieksfunctie’ zoals een kinderboerderij, zijn verplicht hun schapen te vaccineren tegen de Q-koorts. Op het bedrijf in Brakel liepen 25 jonge, niet-gevaccineerde dieren rond die wel al melk gaven. Experts vermoeden dat de besmettingsbron bij deze dieren zit.
Hoe groot is het risico voor de volksgezondheid?
Het RIVM schat dat risico laag in, onder meer omdat er geen abortussen bij de dieren zijn gezien en omdat een deel van de dieren wél ingeënt is. Overigens kunnen ook bij de geboorte van een gezond lammetje uit een besmette ooi bacteriën vrijkomen in de omgeving. De zes drachtige schapen worden geruimd om het risico verder te beperken. De schapenhouder krijgt mogelijk een boete als blijkt dat sommige dieren niet bijtijds gevaccineerd zijn. Zijn personeel gaat persoonlijke beschermingsmiddelen dragen. Zwangere vrouwen mogen op het bedrijf de komende tijd niet in de buurt komen van de schapen.
‘Hoe dichter bij de bron, hoe groter het risico op besmetting’, zegt Chantal Rovers, hoogleraar uitbraken van infectieziekten aan Radboud UMC en gespecialiseerd in Q-koorts. ‘Maar we weten van eerdere uitbraken dat de bacterie van Q-koorts ook met de wind mee kan drijven, om kilometers verderop mensen te besmetten.’
Rovers raadt huisartsen in de omgeving aan om hier alert op te zijn. ‘Bij griepachtige klachten is het wijs om te testen op besmetting met Q-koorts. Als je er vroeg bij bent, kun je het goed behandelen met antibiotica.’
Wat kan de bacterie van Q-koorts aanrichten bij mensen?
Voor zover bekend vond in 2007 de eerste uitbraak van Q-koorts bij mensen in Nederland plaats. In de jaren daarna vonden artsen zo’n vierduizend besmettingen, al wijst Rovers erop dat wanneer je kijkt naar antistoffen in het bloed vele tienduizenden Nederlanders besmet zijn geraakt.
Zo’n 60 procent merkt amper iets van een infectie. Bij de rest kunnen klachten ontstaan als koorts, hoofdpijn of een longontsteking. Bij ongeveer 2 procent van de besmettingen ontstaat een chronische Q-koortsinfectie, een ernstige ziekte waarbij complicaties aan hartkleppen en vaten zich kunnen voordoen, die zelfs de dood tot gevolg kunnen hebben.
En dan is er nog het risico op chronische vermoeidheid. ‘Van de groep die er ziek van wordt, blijft zo’n 20 procent met Q-koortsvermoeidheidssyndroom worstelen. Hun klachten zijn erg vergelijkbaar met die van longcovidpatiënten. Momenteel kan de medische wetenschap weinig voor deze groep betekenen, maar we hopen dat de Q-koortspatiënten zullen profiteren van de onderzoeken die nu lopen naar de behandeling van long covid.’
Op een melkschapenbedrijf in het Gelderse Brakel, net over de grens met Brabant, zijn dieren besmet geraakt met Q-koorts. Dat heeft demissionair minister Piet Adema van Landbouw woensdag gemeld. Als het om Q-koorts gaat, is Caroline van Kessel uit Den Bosch helaas ervaringsdeskundige. De Bossche lijdt sinds 2010 aan Q-koortsvermoeidheidssyndroom (QVS). Dat het virus nu weer opduikt, vindt ze een klap in het gezicht van slachtoffers en nabestaanden.
Bij een melkschapenbedrijf in de Gelderse plaats Brakel is Q-koorts vastgesteld, meldt demissionair minister Adema van Landbouw in een brief aan de Tweede Kamer. Het is de eerste keer sinds 2016 dat er een besmetting is op een bedrijf met melkgeiten of melkschapen.
De Q-koortsbacterie werd aangetroffen in de tankmelk van het bedrijf. Dat gebeurde tijdens een reguliere controle. De bacterie in de melk komt waarschijnlijk van een of enkele jonge dieren die niet gevaccineerd waren, schrijft het ministerie.
Mogelijk waren een aantal niet-gevaccineerde schapen naar andere schapenbedrijven en slachterijen gebracht. Dat onderzoekt de NVWA momenteel. De boer in kwestie heeft aangegeven alle schapen van het bedrijf de komende periode af te voeren naar de slacht. Het bedrijf telt 83 volwassen dieren en op 45 lammeren.
‘Risico’s laag’
De risico’s voor de volksgezondheid in de omgeving worden door het RIVM als laag ingeschat. De GGD Gelderland-Zuid en lokale bestuurders zijn geïnformeerd over de besmetting. Ook worden maatregelen genomen om te voorkomen dat andere dieren worden besmet.
De NVWA is bovendien een handhavingstraject gestart: als blijkt dat de schapenhouder in overtreding is, zal hij een boete krijgen. Het vaccineren van melkgeiten en -schapen tegen Q-koorts is in de meeste gevallen verplicht.
Uitbraak
Tussen 2007 en 2010 vond in Nederland de grootste ooit beschreven uitbraak van Q-koorts in de wereld plaats. Tussen de 50.000 en de 100.000 mensen werden toen ziek, meer dan honderd mensen overleden.
Een op de vijf besmette mensen kreeg last van het Q-koortsvermoeidheidssyndroom, een ziekte vergelijkbaar met long covid en ME.
Tussen 2005 en 2011 brak Q-koorts uit in Nederland. Het grote publiek is het virus alweer vergeten, maar tot op de dag van vandaag wordt het leven van veel mensen erdoor beïnvloed. Q-koorts zorgde er in het geval van Mike zelfs voor dat hij een einde aan zijn leven wilde maken.
Q-koorts is de vergeten groente onder de patiënten.
Q-koortspatiënten stuiten in het dagelijks leven nog steeds op veel onbegrip, schrijft Alex van den Akker in deze Gastopinie. Hij hoopt dat het nieuwe rapport van de Nationale Ombudsman helpt daar een eind aan te maken: ,,Geef ons toekomstperspectief!”
Linda (niet de echte naam) wordt tijdens haar zwangerschap erg ziek. De dokters denken dat het kinkhoest is. Ook krijgt ze een longontsteking. Gelukkig wordt haar dochtertje gezond geboren. Maar Linda blijft na haar bevalling ziek en vooral erg moe. Linda gaat naar de huisarts en vraagt om hulp.
Hulp voor problemen Q-koortspatiënten moet echt anders. De stichting voor mensen met Q-koorts, Q-uestion, vraagt de demissionaire ministers van volksgezondheid om passende maatregelen voor problemen waar Q-koortspatiënten mee te maken hebben.
BRAKEL – Op een melkschapenbedrijf in Brakel is een besmetting met Q-koorts geconstateerd. Het is voor het eerst sinds 2016 dat bij een bedrijf in ons land officieel sprake was van een besmetting. 35 ooien op het terrein waren niet gevaccineerd. Maar er is hier toch een vaccinatieplicht, hoe kan het dan toch misgaan?
Voor het eerst sinds 2016 is in Nederland Q-koorts aangetroffen bij Nederlandse melkgeiten en melkschapen. De bacterie besmette in het verleden duizenden Nederlanders, van wie een deel jaren later nog worstelt met de medische nasleep.
Tussen 2005 en 2011 brak Q-koorts uit in Nederland. Het grote publiek is het virus alweer vergeten, maar tot op de dag van vandaag wordt het leven van veel mensen erdoor beïnvloed. Q-koorts zorgde er in het geval van Mike zelfs voor dat hij een einde aan zijn leven wilde maken.
Q-koortspatiënten stuiten in het dagelijks leven nog steeds op veel onbegrip, schrijft Alex van den Akker in deze Gastopinie. Hij hoopt dat het nieuwe rapport van de Nationale Ombudsman helpt daar een eind aan te maken: ,,Geef ons toekomstperspectief!”
